Trách nhiệm hình sự khi chuẩn bị phạm tội

Trách nhiệm hình sự khi chuẩn bị phạm tội

Pháp luật Việt Nam, cụ thể là Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), quy định rất chặt chẽ về trách nhiệm hình sự đối với hành vi chuẩn bị phạm tội. Tuy nhiên, không phải mọi hành vi chuẩn bị đều bị xử lý hình sự, mà chỉ áp dụng đối với một số tội danh nhất định. Người thực hiện hành vi chuẩn bị phạm tội sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự trong những trường hợp do luật định, ngay cả khi chưa thực hiện xong hành vi phạm tội.

Khái niệm chuẩn bị phạm tội

Theo quy định tại Điều 14 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), “chuẩn bị phạm tội là việc tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm; hoặc thành lập, tham gia nhóm tội phạm, trừ một số trường hợp ngoại lệ nêu trong luật.”

Đây được xem là giai đoạn ban đầu của quá trình thực hiện tội phạm. Ở giai đoạn này, người phạm tội mới chỉ dừng lại ở bước tạo ra các điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện tội phạm, chưa thực sự tiến hành hành vi cấu thành tội phạm đó.

Có ba nhóm hành vi chính được xác định là hành vi chuẩn bị phạm tội:

• Tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện để thực hiện tội phạm.
• Tạo ra các điều kiện cần thiết để khi bắt đầu thực hiện thì tội phạm có thể xảy ra.
• Thành lập hoặc tham gia vào một nhóm tội phạm với mục đích thực hiện hành vi phạm tội.

Không phải mọi hành vi chuẩn bị phạm tội đều bị xử lý hình sự

Điểm khác biệt quan trọng giữa giai đoạn chuẩn bị phạm tội với các giai đoạn khác như phạm tội chưa đạt hoặc hoàn thành tội phạm là không phải mọi hành vi chuẩn bị đều bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Chỉ những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, có tính nguy hiểm cao cho xã hội, thì hành vi chuẩn bị mới được coi là đủ điều kiện để xử lý hình sự.

Cụ thể, Điều 14 Bộ luật Hình sự 2015 chỉ rõ rằng người chuẩn bị phạm tội chỉ bị xử lý hình sự khi hành vi đó thuộc một trong 25 tội danh được quy định. Các tội danh này chủ yếu liên quan đến:

• Các tội xâm phạm an ninh quốc gia.
• Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe như giết người, hiếp dâm.
• Các tội xâm phạm sở hữu như cướp tài sản.
• Các tội phạm nguy hiểm khác như bắt cóc, mua bán người, sản xuất ma túy, khủng bố.

Danh mục 25 tội danh này được quy định chi tiết tại các điều từ 108 đến 123, 134, 168, 169, 207, 299 đến 303 và 324 của Bộ luật Hình sự 2015.

Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự khi chuẩn bị phạm tội

Quy định về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự khi chuẩn bị phạm tội có sự phân biệt như sau:

• Người từ đủ 16 tuổi trở lên: Chịu trách nhiệm hình sự khi chuẩn bị phạm các tội danh đã được quy định.
• Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi: Chỉ bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi chuẩn bị phạm tội giết người (Điều 123) hoặc tội cướp tài sản (Điều 168).

Hậu quả pháp lý của chuẩn bị phạm tội

Người bị truy cứu trách nhiệm hình sự do hành vi chuẩn bị phạm tội sẽ phải chịu mức hình phạt tương ứng với từng tội danh cụ thể. Tuy nhiên, nhìn chung, mức hình phạt áp dụng cho hành vi chuẩn bị phạm tội thường nhẹ hơn so với trường hợp đã thực hiện hành vi phạm tội chưa đạt hoặc đã hoàn thành tội phạm.

Tòa án sẽ quyết định mức hình phạt dựa trên các yếu tố như tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi, động cơ, ý thức của người phạm tội, cũng như bối cảnh cụ thể của từng vụ án.

Ý nghĩa pháp lý và thực tiễn

Quy định về việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi chuẩn bị phạm tội thể hiện chính sách hình sự nghiêm khắc của Nhà nước Việt Nam trong việc phòng ngừa và ngăn chặn tội phạm ngay từ giai đoạn chuẩn bị, đặc biệt là đối với các loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, có khả năng gây ảnh hưởng xấu đến trật tự, an ninh xã hội hoặc xâm phạm nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của công dân.

Mặt khác, việc chỉ xử lý hình sự hành vi chuẩn bị phạm tội đối với một số tội danh nhất định còn thể hiện sự cân bằng, bảo đảm nguyên tắc nhân đạo, tránh việc hình sự hóa quá rộng các hành vi mà khả năng thực hiện tội phạm còn rất xa vời. Đồng thời, quy định này cũng đảm bảo sự linh hoạt trong áp dụng pháp luật và bảo vệ quyền con người.

Tóm lại, chỉ những trường hợp người có hành vi chuẩn bị để thực hiện các tội danh đặc biệt nghiêm trọng, được liệt kê cụ thể trong Bộ luật Hình sự, mới phải chịu trách nhiệm hình sự khi chưa hoàn thành hành vi phạm tội. Đối với hầu hết các trường hợp chuẩn bị phạm tội còn lại, việc xử lý hình sự chỉ được đặt ra khi người đó thực hiện hành vi phạm tội hoặc tiến vào các giai đoạn tiếp theo của quá trình phạm tội.